KUALA LUMPUR: Sebaik saja kita mendengar perkataan “radioaktif”, secara automatik terlintas di fikiran bahawa radioaktif adalah bahan yang sangat berbahaya, tidak boleh didekati apatah lagi disentuh.

Ada yang mengatakan, barangkali radioaktif itu boleh meletup, menyebabkan kematian atau boleh menyebabkan seseorang individu itu terkena penyakit seperti kanser dan sebagainya. Itu persepsi umum masyarakat terhadap radioaktif.

Bukan itu sahaja, radioaktif turut dikaitkan dengan peristiwa-peristiwa hitam yang telah berlaku di seluruh dunia antaranya seperti letupan bom atom di Hiroshima, Jepun pada 6 Ogos, 1945; kemalangan loji kuasa nuklear di Chernobyl, Ukraine pada 26 April, 1986; dan terkini ialah peristiwa kebocoran radiasi di loji kuasa nuklear di Fukushima akibat gempa bumi dan bencana tsunami pada 11 Mac, 2011 lalu.

Peristiwa-peristiwa seperti ini menyebabkan masyarakat semakin berasa bimbang dan gusar kerana mereka beranggapan radioaktif adalah punca kepada segala-galanya iaitu kehilangan nyawa, kerosakan harta-benda, pencemaran terhadap alam sekitar dan mengidap penyakit berbahaya seperti kanser.

Sememangnya stigma masyarakat terhadap radioaktif sukar untuk diubah. Namun begitu, pada hakikatnya dan tanpa kita sedari, radioaktif sebenarnya wujud secara semulajadi di sekeliling kita yang mengeluarkan sinarannya secara semulajadi dan kita terdedah kepadanya dalam kehidupan kita seharian.

Umpamanya pendedahan sinaran dari tanah-tanih dan batu-batan yang kita duduki, dari angkasa seperti kosmik, bahkan kita turut memakannya melalui makanan dan minuman kita seharian seperti di dalam buah-buahan dan sayuran.

Tubuh badan kita sendiri mempunyai bahan radioaktif semulajadi seperti potassium-40 (K-40). Data UNSCEAR 2000 (United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation to the General Assembly) menyatakan purata dedahan dos sinaran semulajadi di sekeliling kita yang terdedah kepada kita setahun adalah sebanyak 2.4 milliSievert (mSv).

Malah di dalam semua tanah di dunia terdapat bahan radioaktif semulajadi (Naturally Occurring Radioactive Materials – NORM) terutamanya kandungan uranium-238 iaitu dalam julat 16 – 110 Becquerrel/kg[Bq/kg] (bersamaan 0.016 – 0.1 Bq/gm) dan kandungan thorium-232 dalam julat 11 – 64 Bq/kg (bersamaan 0.011 – 0.064 Bq/kg).

Di Malaysia, kandungan uranium dan thorium semulajadi ini adalah dalam julat 49 – 86 Bq/kg (bersamaan 0.049 – 0.086 Bq/gm) untuk uranium dan dalam julat 63 – 110 Bq/kg (bersamaan 0.063 – 0.1 Bq/g) untuk thorium.

Apa itu radioaktif?

Radioaktif atau sinaran yang terhasil daripada bahan radioaktif ialah satu bentuk tenaga yang dipancarkan oleh atom atau molekul yang disebarkan melalui ruang atau jirim sebagai partikel/zarah ataupun gelombang elektromagnet.

Sinaran mempunyai pelbagai istilah antaranya seperti gelombang cahaya, gelombang radio, sinar infra-red (haba), gelombang mikro dan sinar X.

Antara sinaran mengion yang wujud ialah zarah Alfa, zarah Beta, sinar Gamma, sinar X dan juga Neutron.

Bahan radioaktif ini terhasil melalui dua pendekatan iaitu ada bahan radioaktif semulajadi seperti uranium dan thorium dalam alam sekitar (tanah, pokok, air dan udara) dan yang satu lagi bahan radioaktif “buatan” manusia seperti Technitium-99m yang digunakan di dalam perubatan dan Iridium-192 yang digunakan di dalam industri termasuk penjanaan kuasa nuklear.

ISU LYNAS: Isu terkini yang melibatkan bahan radioaktif di Malaysia dan heboh diperdebatkan adalah mengenai projek Lynas. Secara ringkasnya, Lynas Malaysia Sdn Bhd ialah syarikat subsidiari milik penuh Lynas Corporation Ltd, Australia.

Perniagaannya berkaitan dengan pengeluaran serta penjualan nadir bumi.

Hasil dari pemprosesan nadir bumi sebenarnya digunakan oleh ratusan aplikasi industri contohnya bateri bagi komputer riba, telefon mudahalih serta kereta hibrid, tiub “cathode-rays” bagi monitor TV dan komputer, wayar “fibre-optic”, aplikasi aeroangkasa sehingga ke magnet bagi penghasilan tenaga dari sumber angin.

Syarikat Lynas di Kuantan dijangka dapat menghasilkan hampir 30% dari bekalan dunia (di luar China) apabila mula beroperasi kelak.

Pertikaian masyarakat mengenai “residue” yang mengandungi bahan radioaktif semulajadi (NORM – naturally occurring radioactive materials) yang dihasilkan.

Punca utama kebimbangan orang awam khususnya bagi masyarakat Pahang ialah Lynas bercadang untuk membawa masuk bijih Lathanid dari lombong Mount Weld di Australia Barat dan bijih tersebut akan diproses dan diekstrak di kawasan perindustrian Gebeng, Pahang.

Sisa sampingan yang bakal dihasilkan daripada proses pengesktrakan nadir bumi itu menyebabkan orang awam mempertikaikan ketelusan kerajaan dan agensi-agensi yang terlibat dalam menjamin keselamatan rakyat.

Malah, isu ini telah digembar-gemburkan oleh segelintir pihak yang sebenarnya bermotifkan politik semata-mata.

Apa yang dikesalkan, orang awam menjadi mangsa keadaan kerana mereka telah dihidangkan dengan maklumat yang mengelirukan sehingga menyebabkan mereka berfikir bahawa pemprosesan rare earth atau nadir bumi oleh Lynas adalah sama dengan pemprosesan syarikat Asian Rare Earth (ARE) dan peristiwa yang berlaku di syarikat Asian Rare Earth pada awal tahun 80’an yang lalu akan berulang.

Kerajaan Malaysia telah mengambil langkah berjaga-jaga bagi mengelakkan kejadian ARE berulang. Pelbagai agensi kerajaan, antaranya Jabatan Alam Sekitar, Lembaga Pelesenan Tenaga Atom dan Jabatan Keselamatan dan Kesihatan Pekerjaan, bertanggungjawab dalam memastikan keselamatan dan kesihatan rakyat terjamin serta mutu alam sekitar sentiasa berada dalam keadaan baik dan terpelihara.

Orang awam mempersoalkan kredibiliti agensi-agensi bertanggungjawab yang terlibat antaranya tindakan AELB dalam mengeluarkan lesen serta sejauh mana ketelusan panel pakar bebas yang dijemput dalam memberi keputusan berhubung projek Lynas ini.

Sebenarnya dalam projek melibatkan pengilangan bahan radioaktif, kelulusan pembinaan akan diberi tetapi pemberian lesen operasi hanya akan diberi selepas syarikat Lynas mematuhi kesemua langkah serta syarat keselamatan yang telah dinyatakan dalam lesen dan juga dokumen Program Perlindungan Sinaran yang dibangunkan oleh syarikat berdasarkan keperluan yang termaktub dalam Akta 304 dan peraturan-peraturan subsidiarinya.

Malah, kerajaan juga telah menjemput panel pakar bebas antarabangsa dari negara yang tidak mempunyai kepentingan dengan projek Lynas ini bagi menjalankan kajian semula dari aspek kesihatan dan keselamatan. Ini membuktikan bahawa kerajaan Malaysia benar-benar telus dalam proses membuat keputusannya.

Sejauh manakah tahap selamat yang diwar-warkan itu adalah selamat?

Berdasarkan fakta serta analisis sampel-sampel yang telah dibuat oleh agensi-agensi yang bertanggunjawab, residue yang akan dihasilkan oleh projek Lynas adalah rendah iaitu 0.165% kandungan thorium [bersamaan dengan 1650 bahagian per juta [parts per million, (ppm)] iaitu bersamaan dengan 6.7 Becquerrel per gram[Bq/g] (atau 6500 Bq/kg). Ia 60 kali lebih rendah berbanding projek Asian Rare Earth yang mengandungi 10% kandungan thorium iaitu sebanyak 100,000 ppm (bersamaan dengan 406 Bq/g (atau 406,000 Bq/kg).

Kandungan thorium yang terdapat dalam residue Lynas, iaitu Water Leach Purification (WLP), menghasilkan dedahan sinaran sebanyak 0.002 mSv/tahun yang jauh lebih rendah dengan dedahan yang sepatutnya terdedah kepada orang awam sebanyak 1 mSv/tahun.

Sehubungan dengan itu, penduduk setempat khususnya yang tinggal di kawasan berhampiran kilang tersebut tidak perlu risau kerana projek itu tidak meninggalkan kesan kesihatan kepada mereka.

Tahap dedahan dos sinaran untuk orang awam adalah sebanyak 1 mSv/tahun atau 0.50 microSievert/jam (uSv/j).

Berdasarkan pemantauan dan kajian, orang awam yang tinggal di sekitar kawasan projek Lynas antaranya seperti di daerah Balok, Beserah, Sungai Ular dan Sungai Karang tidak perlu khuatir waima berasa bimbang kerana anggaran dos dedahan yang bakal diterima adalah sebanyak 0.002 mSv/tahun.

Malah, kajian yang dilaksanakan oleh badan bebas berkelayakan menunjukkan kadar dos dedahan maksimum yang dapat diukur di sekitar Kuantan ialah lebih 0.00012 milliSievert/jam saja (1000 microSievert = 1 milliSievert).

Kadar dos dedahan ini adalah jauh lebih rendah jika dibandingkan dengan kadar dos dedahan yang diterima sewaktu menjalani pemeriksaan CT Scan dan juga X-Ray dimana dos dedahan yang diterima sewaktu membuat CT Scan adalah sebanyak 6.9 mSv/dedahan iaitu bersamaan 41.4 mSv/jam (data dari Japan Atomic Industry Forum, JAIF) manakala sinar-X untuk dada (chest X-ray) pula ialah 0.5 mSv/dedahan iaitu bersamaan dengan 18,000 mSv/jam (UNSCEAR, 2000).

Bukan itu sahaja, lantai marmar yang kita pijak, cawan atau pinggan porselin yang kita guna, tanah yang anak-anak kita bermain, batu yang dipakai untuk membuat rumah dan pejabat sebenarnya mengandungi bahan-bahan yang mempunyai unsur-unsur radioaktif seperti thorium, uranium dan lain-lain lagi.

Tetapi, unsur-unsur tersebut hanya menyumbang kepada dos yang sangat rendah dan tidak menyebabkan ancaman terhadap kesihatan manusia.

Antara contoh penggunaan harian yang melibatkan kadar dos dedahan yang agak tinggi adalah seperti berikut: Pinggan Porselin 0.000323 mSv/j (bahan kadar dos dedahan sejam)

Gelas 0.000227 mSv/j

Loket rantai yang diperbuat daripada gunung berapi (pendant) 0.002128 mSv/j

Tanah 0.000227 mSv/j

Pasir 0.000161 mSv/j

Batu-Bata Simen 0.000257 mSv/j

Batu Bata Merah 0.000239 mSv/j (Sumber: Lembaga Pelesenan Tenaga Atom Malaysia)

Kegunaan Sinaran: Sinaran sebenarnya banyak digunakan dalam industri perubatan di mana sinar Gamma dari kobalt-60 digunakan untuk membunuh sel-sel barah dalam rawatan radioterapi dan digunakan juga untuk membunuh kuman dalam proses pensterilan alat perubatan seperti termometer, jarum dan picagari suntikan, alat pembedahan dan sebagainya. Sinaran radioaktif daripada radioisotop turut digunakan untuk membunuh serangga perosak. Sinaran juga digunakan dalam sistem pengawalan ketebalan secara automatik dalam pembuatan kertas, kepingan plastik dan kepingan logam. Dalam industri pembungkusan makanan dan minuman, teknologi sinaran dimanfaatkan bagi tujuan pengukuran kandungan yang tepat dan pengesanan bendasing yang boleh memudaratkan kita.

Pek atau tin yang mengandungi sebarang bendasing atau mempunyai kandungan kurang daripada yang ditetapkan akan secara spontan disingkirkan. Imbasan sinar-x turut mampu mengesan sebarang ketidakseragaman pada susunan lilitan keluli radial di tayar kenderaan yang tidak kelihatan pada mata kasar.

Di Malaysia, Lynas (M) Sdn Bhd bukanlah satu-satunya syarikat yang menjalankan aktiviti pemprosesan mineral. Antara syarikat lain yang menjalankan aktiviti tersebut ialah Petronas Carigali (M) Sdn Bhd, TOR Mineral (M) Sdn Bhd, Tioxide Hunstman (M) Sdn Bhd dan Samsung Corning (M) Sdn Bhd.

Selain Malaysia, aktiviti pemprosesan nadir bumi turut dijalankan di Afrika, India, Kanada, Vietnam, China dan Brazil.

Justeru, adalah tidak adil sekiranya sinaran dikatakan mendatangkan bahaya sahaja. Hakikatnya sinaran telah membawa banyak faedah kepada manusia terutamanya dalam rawatan dan diagnostik ke atas penyakit kanser. - BERNAMA